Service-learning institutionaliseren
via een lerend netwerk

Leene Leyssen en Lies Wijnants
(UCLL)

Community Service-Learning of kortweg Service-learning, als een ervaringsgerichte onderwijsvorm waarbij studenten binnen een opleidingsonderdeel competenties en vakinhouden verwerven, ze toepassen in een maatschappelijke context (gemeenschap) en hierbij een maatschappelijk engagement aangaan waarover ze kritisch reflecteren (1), is een onderwijsvorm die wereldwijd wordt toegepast wordt en zijn vruchten afwerpt.

Ook in Vlaamse hogescholen en universiteiten staat Service-learning hoog op de beleidsagenda. Hiervan getuigen de verschillende visieteksten van universiteiten en hogescholen waar de principes van Service-learning expliciet in terug te vinden zijn. Op dit moment zijn er verschillende opleidingsonderdelen binnen die universiteiten en hogescholen die de principes van Service-learning in zich dragen. Het gros van de Vlaamse hogescholen en universiteiten bevindt zich momenteel dan ook in de fase van duurzame verankering en institutionalisering van Service-learning in haar onderwijs. Hiertoe worden verschillende beleidsacties opgezet. Het initiëren van een lerend netwerk rond Service-learning in de eigen instelling lijkt voor veel hogescholen en universiteiten één van de vaak ingezette strategieën om Service-learning verder duurzaam in te bedden in de organisatie.

In ‘Handvaten voor een duurzame institutionele inbedding van Service-learning in de Vlaamse hogeronderwijscontext’ (2) worden verschillende richtlijnen geformuleerd in het licht van ondersteuning van docenten. Ten eerste is er nood aan de ontwikkeling van een consensus in de instelling over de aard en de inhoud van Service-learning. Een gemeenschappelijke woordenschat en taal faciliteert die gedeelde visie. Een tweede aandachtspunt is de nood aan onderwijsprofessionalisering, zodat docenten goede Service-learningvakken kunnen ontwikkelen en uitdiepen. Verder kunnen docenten worden gestimuleerd om onderzoek te verrichten naar hun eigen lespraktijken en hun bevindingen te delen in een lerend netwerk. Ten derde is het belangrijk dat docenten voldoende vertrouwen hebben om aan de slag te gaan met een nieuwe (onbekende) pedagogie. Deze personen samenbrengen in een netwerk waarin ze kunnen exploreren, verbeelden en uitwisselen bevordert dit proces. Institutionalisering van een nieuwe onderwijspraktijk kan alleen maar slagen als docenten deze zich ook echt eigen maken. Een lerend netwerk kan aldus de institutionele inbedding van Service-learning faciliteren en stimuleren op drie niveau: het ontwikkelen en delen van een gedeelde gedragen visie en taal rond Service-learning, het professionaliseren van docenten en ten slotte het creëren van de nodige attitudes als (zelf)vertrouwen en eigenaarschap bij docenten.

De principes van Service-learning sluiten ook nauw aan bij de missie, visie en strategische prioriteiten van Uiversity College Leuven- Limburg (UCLL) en de vier nieuwe strategische prioriteiten tegen 2022. Wereldburgers engageren, is er één van. UCLL motiveert haar volledige community om zich als wereldburgers te engageren: al haar Moving Minds werken doelgericht mee aan het behalen van de 17 Duurzame Ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties. Bovendien staat maatschappelijk engagement en kritisch denken expliciet in de onderwijsvisie van de hogeschool, beschreven in het Moving Minds DNA. Daarnaast is UCLL geïnspireerd door een traditie van Community Development Service-learning van de vroegere hogescholen (vanuit internationalisering) en door verschillende onderwijs- en onderzoekspraktijken rond Service-learning (3).

Het Vlaams Community Service-learningnetwerk vormde de concrete aanleiding om Service-learning verder duurzaam te verankeren binnen UCLL. Het beleidsteam Studenten & Onderwijs gaf daarom in februari 2020 groen licht aan de opstart van een Lerend netwerk rond Service-learning. In een lerend netwerk of leernetwerk wisselen diverse individuen, vanuit een gezamenlijke interesse voor een bepaald kennisgebied, doelbewust kennis en ervaringen uit. Zo ontwikkelen ze nieuwe inzichten, oplossingen of werkwijzen. Deelnemers kunnen instappen in een lerend netwerk op basis van hun interesse en professionele ontwikkelingsvragen (4). De eerste initiatieven rond dit netwerk in UCLL zijn al genomen. Deelnemers aan de eerste netwerkvoormiddag hadden enerzijds heel wat vragen rond Service-learning en gaven anderzijds aan ervaringen te willen delen. De volgende onderwerpen voor de agenda van een Lerend Netwerk werden genoemd: de randvoorwaarden van SL (vb. verzekering), onderwijskundige aspecten (vb. evaluatie, begeleiding) en meer beleidsmatige onderwerpen (vb. visie SL aan UCLL, verankeringstrategie binnen UCLL). Er werd expliciet de behoefte gesignaleerd om verder samen te komen om expertise te delen en van elkaar te leren. Door de Coronacrisis zijn een aantal acties uitgesteld of op een andere manier aangepakt. We zijn dus nog volop zoekende naar de meest optimale manieren om dit lerend netwerk verder te initiëren en te ontwikkelen.

https://www.ugent.be/nl/univgent/waarvoor-staat-ugent/diversiteit-en-gender/community-service-learning/csl-tool/definiering.htm
file:///C:/Users/u0082560/AppData/Local/Microsoft/Windows/INetCache/Content.Outlook/0QR432EB/M%20Mottart_institutionele%20inbedding%20SL_TORB%20(003).pdf
Leyssen L., Wijnants L., 2020, intern rapport bij het impulsonderzoek : werderkerigheid door de bril van de partnerorganisaties, UCLL.
https://www.eoslhe.eu/easlhe/